Irk Bitig'de Hayvan Sembolizmi

Özet

Merak, insanoğlunun karşı koyamadığı duygulardan bir tanesidir. Geçmişini hatta yaşadığı anı bir kenara bırakıp geleceğe odaklanan insan,  merakını giderebilmek için yarına dair bilgi verebilecek çeşitli pratikler geliştirmiştir. Bu pratiklerden biri ve en eskisi geleceğe dair kehanetler sunan fal baktırmadır. Geçmişi insanlık tarihi kadar eski olan fal, hemen her toplumda ihtiyaç duyulan ve varlığını devam ettiren bir uygulamadır. Bilinmeyeni merak eden insan, yarının kendisine ne getireceğini öğrenmek için çeşitli fal pratiklerine ve falcı denilen kişilere başvurur. Kahve, çay, el, yıldız vb. pek çok çeşidi bulunan, zamanın akışına ayak uydurarak popüler kültürün ve dijitalleşen dünyanın etkisiyle kafelerde fal bakan kişilerden cep telefonlarına indirilen uygulamalara kadar gelişme gösteren fal insanın daima odak noktasında olmuştur. Doğadaki canlı cansız her varlığın kehanet aracı olarak kullanıldığı fal pratiğinin Türk kültüründe de oldukça eski bir tarihe sahip olduğu görülür. Yaratılış tarihinin 9. yüzyıl civarı olduğu tahmin edilen ve ilk fal kitabı unvanına sahip olan Irk Bitig adlı eser, Türklerin kullandığı fal pratiklerine dair bilgiler içerir. Eserde yer alan fallar geleceğe dair iyi ya da kötü haberler verir. Bu fallar ise üzerinde hayvan motifleri bulunan ve belli sayıda deliklerden oluşan aşık kemiğinin atılmasıyla ortaya çıkarılır. İnsana yarının kapısını aralayan bu haberlerde kehanet gücünün ve olumsuz durumları önceden sezebilme yeteneklerinin var olduğuna inanılan hayvanlar sıkça kullanıldığı görülür. Falların içerisine yerleştirilmiş çeşitli hayvan motiflerinin falın neticesini belirleyecek kadar önemli olduğu anlaşılır. Bu çalışmada, Irk Bitig’deki fallarda yer alan hayvanların çeşitleri, fallara ne şekilde yön verdiği ve kehanetlerin neticelerine bulunduğu katkılar üzerinde durulmuştur.